Następstwa przerwania terapii hormonalnej

Większość osób transpłciowych pozostaje na terapii hormonalnej do końca życia, ale są od tego wyjątki.

Terapię hormonalną przerywają:

• osoby przechodzące przez detranzycję,
• osoby niebinarne w ramach alternatywnej ścieżki tranzycji
• osoby zmuszone do tego przez rzadkie problemy zdrowotne (np. rak piersi);
• osoby chcące zajść w ciążę;
• osoby zmuszone przez czynniki zewnętrzne (przymus rodziny, ograniczenia dostaw).

Niniejszy artykuł został napisany we współpracy z organizacją QueersForUA. W związku z tym omówiona tutaj perspektywa dotyczy przede wszystkim ostatniej grupy osób - osób trans, które przerwały terapię hormonalną wbrew swojej woli. W przyszłości zamierzamy rozszerzyć ten temat również o osoby niebinarne i/lub detrans.

Ryzyko zdrowotne związane z odstawieniem hormonów można rozdzielić na dwie grupy. Pierwszym z nich są zagrożenia związane z początkowym okresem odstawiania hormonów i przechodzenia z powrotem na tryb funkcjonowania sprzed HRT. Drugim jest ryzyko nawrotu dysforii płciowej powiązanej z cofaniem się zmian związanych z tranzycją.

Odstawienie hormonów.

Suplementowane z zewnątrz hormony w trakcie terapii hormonalnej doprowadzają do supresji produkcji hormonów przez nasze gonady (jądra u trans kobiet, jajniki u trans mężczyzn). Po ich odstawieniu nasze gonady z powrotem zaczną funkcjonować. Nie wiemy jednak jak długo może to zająć. Okres bezpośrednio po odstawieniu hormonów najczęściej charakteryzuje się wahaniami nastroju, uczuciem zmęczenia i senności oraz pogorszeniem się objawów współistniejących problemów psychicznych. Po pewnym czasie stan ulega poprawie, ciężko jednak oszacować jak długo to zajmie - mogą to być dni, mogą to być tygodnie. Ten okres przejściowy może być szczególnie długi u osób stosujących undecylan testosteronu z racji jego długiego okresu trwania w organizmie.

U większości osób produkcja hormonów wraca jednak z czasem do normy, jednakże zdarzały się przypadki, w których gonady nie chcą wystartować z powrotem nawet przez miesiące lub dłużej. Im dłużej bierzemy hormony, tym większe ryzyko atrofii gonad¹² - nie jest to aż tak istotne w przypadku suplementacji hormonów z zewnątrz, ale u osób odstawiających hormony może to przełożyć się na długotrwałe funkcjonowanie bez dostatecznych poziomów jakichkolwiek hormonów płciowych w organizmie (zarówno estrogenów jak i androgenów). Nie wiemy jak często się to zdarza, ale z racji powolnego tempa zachodzenia atrofii gonad najprawdopodobniej dotyczy to przede wszystkim osób z wieloletnim stażem na HRT. To samo zagrożenie dotyczy osób po zabiegach usunięcia jąder/jajników, u których gonady nie mogą wrócić do funkcjonowania z oczywistych powodów.

Długotrwały stan braku hormonów płciowych ma poważne negatywne efekty zdrowotne - wiemy o tym z badań nad cis kobietami w trakcie menopauzy oraz cis mężczyznami w trakcie leczenia raka prostaty (opartego na tłumieniu poziomów androgenów w organizmie).

Objawy takiego stanu to:³⁴

• utrata gęstości kości prowadząca do osteoporozy i częstych złamań
• bóle mięśni
• poczucie zmęczenia
• depresja, wahania nastroju, problemy z pamięcią
• uderzenia gorąca
• zanik libido

Cofnięcie się zmian.

Poniższa lista dotyczy przede wszystkim osób, u których produkcja endogennych hormonów uległa wznowieniu - w przypadku, gdy się to nie udało cofnięcie się zmian będzie znacznie subtelniejsze.

Po odstawieniu suplementacji testosteronu:

• jeśli nadal ma się macicę oraz jajniki, to powróci miesiączka (prawdopodobnie będzie to jedna z pierwszych zmian);
• kondycja oraz siła fizyczna ulegną zmniejszeniu
• rozkład tłuszczu (a więc sylwetka i rysy twarzy) będzie powoli zmieniał się z powrotem ku typowo żeńskiemu;
• skóra stanie się bardziej miękka, zmniejszy się wydzielanie potu i łoju, zmieni się zapach ciała;
• zmianie nie ulegnie mutacja, rozmiar łechtaczki oraz zarost i owłosienie ciała (choć te mogą stać się bardziej miękkie i odrastać wolniej). U osób po mastektomii piersi nie odrosną.

Po odstawieniu suplementacji estradiolu:

• powrócić mogą spontaniczne erekcje, libido ulegnie zwiększeniu;
• kondycja oraz siła fizyczna wzrosną;
• rozkład tłuszczu (a więc sylwetka i rysy twarzy) będą powoli zmieniały się z powrotem ku typowo męskiemu;
• zwiększone zostanie wydzielanie potu oraz łoju, zapach ciała ulegnie zmianie;
• piersi pozostaną, choć mogą stać się bardziej zwiotczałe i lekko się pomniejszą; mieszki włosowe usunięte w wyniku elektrolizy nie odrosną, ale testosteron może powodować pojawienie się włosów terminalnych w nowych miejscach, szczególnie u osób, które rozpoczynały HRT we wczesnym wieku;
• może rozpocząć się łysienie androgeniczne, szczególnie u osób starszych.

Hormony wpływają nie tylko na cechy płciowe, ale na wiele różnych układów funkcjonowania ciała. Stąd jeśli posiadamy jakieś współistniejące problemy zdrowotne, to odstawienie terapii hormonalnej może przełożyć się na ich pogorszenie lub polepszenie. Testosteron może wzmagać problemy dermatologiczne oraz choroby układu krążenia, estradiol może wzmagać choroby autoimmunologiczne, alergie oraz (w przypadku powrotu miesiączki) anemię.

Odstawienie hormonów może przełożyć się na zwiększenie intensywności dysforii płciowej, co może przyjmować postać bardzo zindywidualizowanych objawów (większą częstotliwość myśli samobójczych i zachowań autoagresywnych, obniżenia nastroju, dysocjacji, gorszego kontaktu ze swoimi emocjami, tzw. “brain fog”). Osoby transpłciowe znajdujące się w sytuacji przymusowego odstawienia hormonów powinny być otoczone wsparciem najbliższych, a sama sytuacja powinna zostać jak najszybciej naprawiona.