Jak zrobić sobie zastrzyk? Poradnik do iniekcji podskórnych i domięśniowych.

Jedną z najpopularniejszych metod przyjmowania terapii hormonalnej są zastrzyki, wykonywane domięśniowo lub podskórnie. W tym poradniku znajdziesz instrukcję jak prawidłowo je wykonać.

Co będzie potrzebne

• 2 igły (pierwsza o średnicy 1,2 mm, kolejna o średnicy 0,8 mm do zastrzyków domięśniowych lub 0,5 mm do zastrzyków podskórnych);
• strzykawka o pojemności najczęściej 2 ml;
• gaziki jałowe;
• płyn do dezynfekcji skóry (Skinsept, Kodan);
• lek;
• opcjonalnie rękawiczki jednorazowe.

Igły

Igły różnią się przede wszystkim długością i średnicą, ale nie tylko. Do wykonania zastrzyku będziesz potrzebować dwóch rodzajów igieł.

a) igła do pobierania leku

• zadbaj, żeby była to igła z filtrem. Jest to szczególnie ważne, gdy lek pobierasz ze szklanej ampułki, gdyż zapobiega to przypadkowemu nabraniu mikroskopijnych odłamków szkła;
• w przypadku ampułki z gumowym koreczkiem warto zwrócić uwagę na to, żeby otwór igły był z boku - dzięki temu unikniesz zostawiania otworów w gumie;
• do nabierania leków stosujemy igłę ze średnicą 1,2 mm (różowa/fioletowa) lub 1,1 mm (kremowa).

b) igła do iniekcji domięśniowej

• do samych wkłuć używamy najczęściej igły o średnicy 0,8 mm (zielona), dopuszczalna jest także igła o średnicy 0,7 mm (czarna) oraz 0,9 mm (ciemnożółta);
• długość igły dobieramy w zależności od miejsca iniekcji, tak, by sięgnąć mięśnia — najczęściej wybierana jest igła o średnicy 0,8 mm.

c) igła do iniekcji podskórnej

• najlepiej sprawdzi się igła o średnicy 0,6 mm (niebieska). Węższe igły 0,42 mm (szare) również mogą zostać użyte, ale ich wybór będzie wiązać się ze znacznie większą opornością leku przy zastrzyku — z racji oleistości nie będzie łatwo przechodził przez tak wąskie igły.

Strzykawka

• najważniejszą rzeczą, na którą musimy zwrócić uwagę, jest jej pojemność, którą dobieramy w zależności od ilości naszego leku;
• potrzebujesz strzykawki, która będzie odrobinę większa niż ilość leków, którą nabierasz, ale też nie za duża;
• np. jeśli mamy mieć zastrzyk z 1 ml leku — dobieramy strzykawkę 2 ml, jeśli 4 ml leku to strzykawka 5 ml itd.
• jednorazowa ilość leku, którą możemy podać w jednym wstrzyknięciu przy pomocy iniekcji domięśniowej nie może być większa niż 5 ml. Przy iniekcji podskórnej limit ten jest niższy i wynosi 2 ml.

3. Gaziki oraz płyn do dezynfekcji - razem służą do odkażenia skóry przed wkłuciem a) możecie kupić osobno gaziki oraz płyn do dezynfekcji (np. Skinsept lub Kodan) lub gaziki od razu nasączone alkoholem.

Który rodzaj zastrzyku wybrać?

Wszystkie używane w Polsce preparaty domięśniowe estradiolu oraz testosteronu (Omnadren, Testosteronum Prolongatum, Neofollin, Nebido) mogą być stosowane zarówno podskórnie jak i domięśniowo. Zastrzyki podskórne są związane z większą łatwością wykonania przez pacjentów oraz mniejszym ryzykiem wystąpienia działań niepożądanych. Dla wielu osób trans mogą być preferowaną formą podania leku również ze względu na mniejszy ból oraz mniejszą średnicę i długość igły. Z tego względu wiele wytycznych zaleca wykonywanie iniekcji podskórnych i zmianę metody na zastrzyk domięśniowy, tylko gdy istnieje ku temu konkretne wskazanie.

Zastrzyki podskórne pozostają jednak rzadziej stosowaną metodą, a to ze względu na brak ujęcia tego sposobu podawania leków we wskazaniach producenta. Wiele z badań opublikowanych w ostatnich latach wskazuje jednak na bezpieczeństwo metody podskórnej (możesz o tym przeczytać w naszych artykułach o feminizującej i maskulinizującej terapii hormonalnej). Pewną przewagą iniekcji domięśniowych jest za to możliwość wykonywania ich w przychodni. Koniec końców decyzja dotycząca preferowanego sposobu podawania hormonów należy do Ciebie.

Zastrzyki domięśniowe

Iniekcja domięśniowa powinna być wykonywana przez odpowiednio wykwalifikowaną osobę. Wiele osób decyduje się wykonywać je samodzielnie lub przy pomocy partnera, często na własne ryzyko. Poniżej znajdziesz najważniejsze informacje - niezbędne do tego, by wiedzieć, czego potrzebujesz i jakich błędów nie popełnić. Tekst ten nie stanowi natomiast profesjonalnego przeszkolenia — najbezpieczniejszą opcją jest udać się ze swoją iniekcją do przychodni, by mieć pewność, że została wykonana prawidłowo.

Iniekcja w przychodni

W celu wykonania zastrzyku przez pracownika medycznego (najczęściej będzie to pielęgniarka lub ratownik medyczny), należy udać się do gabinetu zabiegowego w przychodni lub szpitalu. Poza lekiem, należy mieć ze sobą skierowanie na zastrzyk z konkretną nazwą preparatu i dawką. Każdy gabinet zabiegowy czy ambulatorium powinien przyjąć pacjenta z ważnym skierowaniem - w przeciwnym wypadku koniecznie poproś o odmowę na piśmie wraz z datą oraz imieniem i nazwiskiem pracownika. Najczęściej taka prośba wystarczy, żeby przekonać do rezygnacji z odmowy, a jeśli nie, to pisemna odmowa będzie podstawą do złożenia skargi.

Z odpowiednim skierowaniem (lekarz może je wystawić również na wizycie prywatnej, można go o to poprosić) zastrzyk można wykonać bezpłatnie u pielęgniarki POZ w ramach NFZ. W innym wypadku za usługę trzeba będzie zapłacić ok. 10-30 zł.

Iniekcja robiona samodzielnie

Jeśli decydujesz się na samodzielne wykonanie iniekcji, zapoznaj się z dalszą częścią wpisu, aby dobrze się do tego przygotować i sprawdzić, czy wszystko wykonujesz bezpiecznie.

Wyznaczanie miejsca wkłucia

Mięśnie, w które wykonuje się zastrzyki domięśniowe, to mięsień czworogłowy uda, mięsień naramienny, mięsień pośladkowy średni oraz mięsień pośladkowy duży.

Zdecydowanie polecamy mięsień czworogłowy uda, jako, że to miejsce jest najprostsze do samodzielnego wykonania iniekcji i wiąże się z najmniejszą liczbą możliwych efektów ubocznych. Pozostałe metody powinny być stosowane wyłącznie z pomocą drugiej osoby.

Mięsień czworogłowy uda

Miejsce zastrzyku można zlokalizować na parę prostych sposobów.

Jednym z nich jest metoda dłoni: w pozycji siedziącej złap się za zewnętrzną stronę uda w dwóch miejscach, jedną dłoń umiejscawiając przed kolanem, a drugą za linią wyznaczaną przez pachwinę. Grzbiety obu dłoni powinny znajdować się na linii dzielącej udo na pół, a palce kierować się w dół. Obszar między dłońmi jest możliwym miejscem iniekcji.

Drugim z nich jest metoda prostokątów. Popatrz na swoje udo i wyobraź sobie siatkę 9 prostokątów, które na nie nakładasz. Z kolumny umieszczonej po zewnętrznej stronie uda wybierz środkowy prostokąt.

Mięsień pośladkowy wielki

Miejsce wykonania zastrzyku jest powszechnie określane przy użyciu metody kwadratów: należy poprowadzić linię pionową od grzebienia kości biodrowej przez środek pośladka oraz linię poziomą od górnej części szpary pośladkowej do kolca biodrowego przedniego górnego, wyznaczając w ten sposób 4 kwadraty. Górny zewnętrzny kwadrat należy podzielić dwiema przekątnymi, miejsce ich przecięcia wyznacza miejsce wkłucia. Jest to jedna z najprostszych metod wyznaczania miejsca iniekcji.

Mięsień pośladkowy średni

Z racji łatwiejszego przyjmowania dużych ilości preparatu jest to metoda polecana przy zastrzykach Nebido.

Przy iniekcjach w mięsień pośladkowy średni zdecydowanie zaleca się, by pierwsze zastrzyki wykonała odpowiednio przeszkolona osoba ze względu na trudność w lokalizacji miejsca zastrzyku.

Leżąc na boku zegnij w kolanie nogę, w którą będziesz wykonywał iniekcję. Poproś drugą osobę, by położyła dłoń na krętarzu wielkim — wystającej górnej części kości udowej. Dłoń powinna być przeciwna do nogi, przy której wykonujemy zastrzyk (lewa dłoń przy prawej nodze, prawa dłoń przy lewej nodze), palce powinny być skierowane w stronę głowy. Palec wskazujący należy umieścić na kolec biodrowy przedni górny, a następnie odsunąć palec środkowy tej samej ręki wzdłuż grzebienia kości biodrowej do tyłu, aż oba palce utworzą trójkąt. Zastrzyki należy wykonywać w środek trójkątu.

Mięsień naramienny

Maksymalnie 1 ml leku.

Wstrzyknięcie wykonuje się po zewnętrznej stronie rozluźnionego ramienia (nie powinno być skręcone), na szerokości 2-3 palców poniżej wyrostka barkowego łopatki. Wykonanie wstrzyknięcia zbyt nisko, w środkową i dolną część ramienia, może uszkodzić nerw promieniowy. Osobom niedoświadczonym w wykonaniu iniekcji odradza się korzystanie z tego miejsca wkłucia.

Wykonanie iniekcji

1. Umyj dokładnie ręce wodą z mydłem i je zdezynfekuj.
2. Przygotuj odpowiednią ilość leku, zgodnie ze zleceniem lekarza (np. 1 ampułka 1 ml) oraz potrzebny sprzęt.
3. Spryskaj płynem dezynfekującym ampułkę z lekiem.
4. Ułóż kciuk na kropce lub kresce znajdującej się na ampułce oraz płynnym ruchem od siebie otwórz ampułkę (możesz otwierać ampułkę przy pomocy gazika, by zapobiec skaleczeniu). Przykładową technikę otwierania ampułki znajdziesz tutaj.
5. Nałóż igłę do pobierania leku na strzykawkę i wprowadź ostrożnie do ampułki, pobierz lek.
6. Zdejmij igłę do nabierania i załóż igłę do iniekcji.
7. W przypadku obecności pęcherzyków powietrza delikatnie postukaj w spód strzykawki lub w jej bok, by połączyły się w jeden większy pęcherzyk na górze.
8. Lekko naciśnij tłok aby wypuścić całe powietrze (do momentu, w którym zobaczysz kropelkę na igle). Poleca się by wypuszczać powietrze przy strzykawce odróconej tyłem tzn. w polu widzenia nie widzimy skali na strzykawce, ułatwia to pozbycie się powietrza.
9. Wyznacz miejsce wkłucia (powinno być pozbawione siniaków, blizn, wysypek, zrostów, zaczerwień, czy innych problemów skórnych), zdezynfekuj je i naciągnij lekko skórę. Mięsień powinien być rozluźniony i nienapięty.

10. Płynnym, nie za szybkim ruchem wprowadź igłę pod kątem 90 stopni na 3/4 jej długości (ok. 3 cm) w miejsce wkłucia. Cały czas stabilizuj igłę trzymając ją kciukiem i palcem wskazującym, by uniknąć jej przesuwania.
11. Cofnij lekko tłok strzykawki (aspiracja) — jeśli w strzykawce nie pojawia się krew, możesz powoli wprowadzić lek. Gdy lek jest koloru czerwonego, należy odłączyć strzykawkę od igły i sprawdzić czy nie wypływa krew. Jeśli wszystko jest w porządku ponownie łączymy strzykawkę z igłą i wykonujemy iniekcję.

13. Po wprowadzeniu leku odczekujemy 10 sekund i dopiero wtedy wyciągamy igłę. Miejsce zastrzyku uciskamy gazikiem tak długo, aż upewnimy się, że nie leci z niego krew ani wstrzykiwany lek.
14. Rozmasowujemy miejsce wykonania zastrzyku, by zapobiec powstawaniu zrostów.

Zastrzyki podskórne

W przypadku zastrzyków podskórnych możliwość wykonania pierwszych paru zastrzyków w przychodni jest ograniczona z racji braku ujęcia takiej metody w ulotce — pielęgniarka lub ratownik medyczny najczęściej nie będą skłonni do wykonywania zastrzyku w sposób, który nie został tam zawarty. Z tego względu, jeśli nie znamy przeszkolonej osoby, która pokazałaby nam jak wykonać zastrzyk, pozostaje jedynie opcja wzorowania się na nagraniach z Internetu. Zastrzyki podskórne są jednak dużo łatwiejsze niż domięśniowe, więc nie musi to stanowić znaczącej trudności.

Zastrzyki podskórne wykonuje się w brzuch, 5 centymetrów w lewo lub w prawo od pępka, lub w zewnętrzną stronę uda. Zastrzyki podskórne wykonuje się na znacznie mniejszą głębokość niż domięśniowe, więc wiążą się one z mniejszym ryzykiem trafienia w istotny nerw lub żyłę i nie wymagają one tak szczegółowych instrukcji lokalizacji bezpiecznego miejsca.

Wykonanie iniekcji

1. Umyj dokładnie ręce wodą z mydłem i je zdezynfekuj.
2. Przygotuj odpowiednią ilość leku, zgodnie ze zleceniem lekarza (np. 1 ampułka 1ml) oraz potrzebny sprzęt.
3. Spryskaj płynem dezynfekującym ampułkę z lekiem.
4. Ułóż kciuk na kropce lub kresce znajdującej się na ampułce oraz płynnym ruchem od siebie otwórz ampułkę (możesz otwierać ampułkę przy pomocy gazika, by zapobiec skaleczeniu). Przykładową technikę otwierania ampułki znajdziesz tutaj.
5. Nałóż igłę do pobierania leku na strzykawkę i wprowadź ostrożnie do ampułki, pobierz lek.
6. Zdejmij igłę do nabierania i załóż igłę do iniekcji.
7. W przypadku obecności pęcherzyków powietrza delikatnie postukaj w spód strzykawki lub w jej bok, by połączyły się w jeden większy pęcherzyk na górze.
8. Lekko naciśnij tłok aby wypuścić całe powietrze (do momentu, w którym zobaczysz kropelkę na igle). Poleca się by wypuszczać powietrze przy strzykawce odwróconej tyłem tzn. w polu widzenia nie widzimy skali na strzykawce, ułatwia to pozbycie się powietrza.
9. Wyznacz miejsce wkłucia (powinno być pozbawione siniaków, blizn, wysypek, zrostów, zaczerwień, czy innych problemów skórnych) i zdezynfekuj.

10. Dokładna technika zastrzyku będzie zależna od ilości tkanki tłuszczowej. Jeśli tkanki tłuszczowej jest dostatecznie dużo, igłę można wprowadzić pod kątem 90 stopni. Jeśli jesteś szczuplejszą osobą, bezpieczniejszą techniką będzie złapanie fałdu skóry i wprowadzenie igły pod kątem 45 stopni.
11. Igłę wprowadza się na głębokość od 1 cm do 1,5cm (w zależności od ilości tkanki tłuszczowej w miejsciu zastrzyku). Po wprowadzeniu igły należy puścić fałd skóry, by uniknąć iniekcji w zbitą tkankę tłuszczową. Cały czas stabilizuj igłę trzymając ją kciukiem i palcem wskazującym, by uniknąć jej przesuwania.
12. Przy zastrzykach podskórnych aspiracja nie jest wymagana — nie musisz odciągać tłoku strzykawki.
13. Powoli wprowadzaj lek. Jeśli używamy igły o mniejszej średnicy, nie zdziw się, jeśli napotkasz na znaczący opór przy przesuwaniu tłoka.
14. Po wprowadzeniu leku odczekujemy 10 sekund i dopiero wtedy wyciągamy igłę. Miejsce zastrzyku uciskamy gazikiem tak długo, aż upewnimy się, że nie leci z niego krew ani wstrzykiwany lek.

Częste pytania

Możliwe efekty niepożądane

• ból w miejscu wkłucia, niewielki krwiak lub siniak — pojawiają się często, nie są powodem do zmartwień, jeśli ból jest o niewielkim natężeniu i trwa maksymalnie kilka dni; ból może być efektem zbyt szybkiego wprowadzenia leku,
• infekcja w miejscu wkłucia — może wystąpić przez nieprzestrzeganie zasad higieny;
• zrosty — przy regularnie stosowanych zastrzykach w końcu się pojawią. Można opóźniać ich powstanie przez rozmasowywanie miejsca iniekcji (dotyczy tylko zastrzyków domięśniowych) oraz regularne zmienianie strony ciała, w którą wykonuje się zastrzyk;
• swędzenie w miejscu wykonania iniekcji, szczególnie przy zastrzykach podskórnych;
• jeśli ból po iniekcji będzie bardzo intensywny lub jeśli pojawią się inne efekty niepożądane, należy skonsultować się z lekarzem.

Przy zastrzykach domięśniowych możliwe powikłania obejmują dodatkowo:

• zator tłuszczowy — może wystąpić po podaniu leku w naczynia krwionośne, dlatego aspiracja jest tak ważna.
• mikrozatory płucne — nawet przy poprawnej iniekcji domięśniowej istnieje ryzyko, że część substancji przedostanie się do układu krwionośnego⁵. Głównym objawem będzie intensywny kaszel mający miejsce krótko po iniekcji. W zdecydowanej większości przypadków mikrozatory ustępują samoistnie, ale jeśli kaszel utrzymuje się dłużej niż pół godziny i/lub pojawiają się problemy z oddychaniem, należy udać się na SOR, gdyż może to być objaw zatorowości płucnej.