Polityka dezinformacji. Analiza manipulacji Łukasza Sakowskiego na temat transpłciowych nastolatków.

Z przykrością stwierdzamy, że do grona mediów uczących osoby transpłciowe, by nie spodziewać się po nich szacunku dla tożsamości oraz rzetelnej wiedzy naukowej, dołączyła w tygodniu „Polityka”, która w swoim ostatnim numerze opublikowała kuriozalny artykuł autorstwa dziennikarki Dominiki Tworek oraz aktywisty antytrans Łukasza Sakowskiego.

Artykuł „Tranzycja: nie tak prędko? Może ostrożniej z decyzją o korekcie płci” jest atakiem na opiekę zdrowotną dla transpłciowych dzieci – atakiem niezdarnym, napisanym na kolanie, pozbawionym spójności i podstawowej zgodności z faktami. Jest dla nas niezrozumiałe, jakim cudem przemknął on przez redakcję i nie spotkał się ze sprzeciwem, gdyż zarówno na poziomie etycznym, jak i merytorycznym nie różni się od ataków na osoby trans przeprowadzanych przez transfobiczne media prawicy.

Cała nasza działalność ma na celu ochronę i ułatwienie realizacji prawa osób transpłciowych, w tym niepełnoletnich, do tranzycji medycznej, społecznej i jakiejkolwiek innej. Wiemy, że za naszym podejściem stoi baza solidnych dowodów naukowych, oraz wierzymy, że szacunek dla autonomii dzieci, prawo do opieki zdrowotnej i prawo do własnej tożsamości są kluczowymi zasadami etycznymi, zabezpieczonymi m.in. przez Konwencję Praw Dziecka. Artykuł Sakowskiego i Tworek w te fundamenty uderza.

Choć został przez „Politykę” zamieszczony w dziale naukowym, to nie ma z nauką zbyt wiele wspólnego – jest raczej próbą wytworzenia mirażu, rzucenia w oczy czytelników tak dużą liczbą naukowo brzmiących faktów i źródeł, by odwrócić ich uwagę i zapobiec sytuacji, w której ktoś spróbowałby zajrzeć pod podszewkę prezentowanych tez. Pomiędzy informacjami nieprawdziwymi i zmanipulowanymi znajdują się stwierdzenia o charakterze etycznym, wyrażające przekonanie autorów o tym, że transpłciowość jest zjawiskiem patologicznym, objawem zaburzenia, które należy „leczyć” i w ten sposób usuwać ze świata.

O jakich przykładach nierzetelności i błędach mówimy? Wyliczmy je najpierw zbiorczo. W naszej ocenie Sakowski i Tworek:

• stosują podwójny standard rygoru naukowego: interwencje afirmujące płeć są krytykowane za niedostateczne uzasadnienie w badaniach, a jednocześnie interwencje mające rzekomo doprowadzić transpłciowe nastolatki do porzucenia swojej tożsamości są rekomendowane pomimo braku jakichkolwiek dowodów naukowych przemawiajacych na ich korzyść;
• zakładają, że transpłciowość jest zjawiskiem patologicznym, czymś, czemu trzeba zapobiegać;
• do krytyki tranzycji medycznej wykorzystują badania, które często w ogóle nie odnoszą się do populacji transpłciowych nastolatków przechodzących tranzycję, ale przeprowadzone zostały na dużo większych grupach dzieci o zachowaniach nienormatywnych płciowo (tak jakby zabawa lalkami przez chłopca miała dużo wspólnego z transpłciowością);
• w niektórych fragmentach powołują się na źródła, których konkluzje są zupełnie przeciwne od formułowanych przez nich w tekście, tj. na źródła wspierające konieczność interwencji afirmujących płeć;
• w niektórych fragmentach powołują się na artykuły naukowe pisane przez „terapeutów” konwersyjnych i członków organizacji blisko współpracujących z fundamentalistyczną prawicą amerykańską (w tym z „terapeutami” konwersyjnymi homoseksualności);
• podają w większości nieprawdziwe informacje na temat sytuacji opieki zdrowotnej w innych krajach: spośród wszystkich przytaczanych przykładów tylko Wielka Brytania faktycznie zakazała stosowania blokerów dojrzewania w kontrowersyjnej i potępionej przez inne kraje decyzji; jednocześnie stanowiska dziesiątek innych organizacji popierających interwencje afirmujące płeć nie są w artykule nawet wspomniane, co tworzy wrażenie fałszywej jednomyślności;
• zmyślone, co do których nie znalazłyśmy żadnego potwierdzenia w faktach.

W następnych sekcjach przejdziemy w całości przez artykuł Sakowskiego i Tworek, omawiając każdy przypadek fałszu lub manipulacji. Treści te przedstawiamy w kolejności ich pojawiania się w artykule.

Wyrastanie z transpłciowości

„W ciągu ostatnich 10 lat kliniki genderowe w Wielkiej Brytanii odnotowały 4400-proc. wzrost liczby nastolatek zgłaszających się na leczenie z powodu dysforii płciowej” – pisze badaczka i psychoterapeutka jungowska Lisa Marchiano

Wzrost wygląda mniej imponująco, gdy sprawdzimy stojące za tymi procentami liczby – 4400% to w rzeczywistości wzrost z zaledwie 32 skierowań w 2009 r. do 1740 w 2019. Według najnowszego spisu ludności w Wielkiej Brytanii osoby trans stanowią 0,5% populacji¹ – jeśli porównamy ten odsetek do kohorty osób niepełnoletnich, to okaże się, że nadal skierowań jest zbyt mało w stosunku do dorosłej populacji osób transpłciowych². Badania z innych krajów również pokazują, że osoby zgłaszające się do klinik w ostatnich latach nie różnią się pod względem zmiennych, takich jak zdrowie psychiczne, od grup pacjentów z lat wcześniejszych³.

Nie ma więc szczególnego powodu do niepokoju – wzrost ten można powiązać z popularyzacją dostępu do opieki afirmującej płeć, ściśle powiązaną z kolei z publikacją długoterminowych badań podłużnych z kliniki amsterdamskiej, które pokazały skuteczność modelu. Na przykład klinika Tavistock zaczęła przepisywać blokery dojrzewania dopiero w 2011 r.⁴ Wcześniej nastolatkowie przed 16 rokiem życia mogli tam otrzymać tylko psychoterapię, co z oczywistych względów nie było szczególnie atrakcyjne dla osób odczuwających dysforię płciową i świadomych istnienia tranzycji medycznej.

Liczne badania dowodzą jednak, że od 60 do 90 proc. zainteresowanych samoistnie wyrasta z dysforii płciowej po okresie dojrzewania i że większość okazuje się osobami homoseksualnymi, które nie potrafiły zaakceptować tego faktu. Wskazują na to publikacje naukowe, które ukazały się m.in. we „Frontiers in Psychiatry” (2021 r.)⁵, „Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry” (2008, 2013 r.)⁶, „Deutsches Ärzteblatt International” (2008 r.)⁷ czy „Archives of Sexual Behavior” (2024 r.)⁸.

Powyższa teza dotyczy tzw. desistance studies, serii badań dotyczących nienormatywnych płciowo dziewczynek i chłopców przyjmowanych przez klinki w Amsterdamie i Toronto w latach 1980-2010. Zgodnie z wówczas obowiązującymi klasyfikacjami medycznymi DSM-III i DSM-IV stawiano im diagnozę „zaburzeń tożsamości płciowej u dzieci” (Gender Identity Disorder of Childhood), której kryteria nie obejmowały wyłącznie tożsamości płciowej innej od tej przypisanej przy urodzeniu (jak dzisiaj definiuje się transpłciowość), ale opisywały każde dziecko o nienormatywnych cechach płciowych. By ją dostać nie trzeba było w ogóle twierdzić czegokolwiek na temat swojej tożsamości płciowej – diagnoza mogła zostać wpisana do kart zarówno chłopcu, który został zaprowadzony przez homofobicznych rodziców do lekarza z racji swojej „zniewieściałości”, jak i dziecku faktycznie transpłciowemu. Jeśli pierwotna grupa badawcza obejmowała zarówno dzieci nienormatywne płciowo, jak i transpłciowe, ale nie dokonano między tymi grupami rozróżnienia, to nie da się stwierdzić, ile osób faktycznie „wyrosło” z transpłciowości, bo nie wiemy, ile w ogóle dzieci transpłciowych tam było. Nie jest to nasza własna analiza, ale linia argumentów wielokrotnie podnoszonych w środowisku naukowym⁹¹⁰ – co więcej, to właśnie krytyka desistance studies była tym, co znacząco poszerzyło stosowanie interwencji afirmujących płeć. Nie są one żadnym świeżym odkryciem naukowym.

Widzimy to również po cytowanych przez Sakowskiego i Tworek badaniach. Pierwsze trzy z nich¹¹¹²¹³ opierają się na starych grupach badawczych diagnozowanych według kryteriów DSM-III i IV. Czwarte badanie, niemieckie z 2008 r., nie ma żadnych nowych danych, a wyłącznie powołuje się na inne badania opisujące te zjawisko¹⁴. Nowsze badania amerykańskie¹⁵ i hiszpańskie¹⁶, zgodne z wytycznymi DSM-V, w których kryterium innej tożsamości płciowej stało się wymagane do zdiagnozowania dysforii płciowej, pokazują bardzo wysoką stabilność tożsamości transpłciowych osób niepełnoletnich na przestrzeni wielu lat po tranzycji, na poziomie powyżej 95% osób niezmiennie określających się jako osoby trans. Piąte z badań omówimy w dalszym fragmencie.

Warto również zauważyć, że współautorami części z badań, na które powołują się Sakowski i Tworek, są lekarze Thomas D. Steensma i Peggy T. Cohen-Kettnis – współtwórcy modelu holenderskiego i pionierzy opieki afirmującej płeć, którzy nadal świadczą ją w klinice w Amsterdamie. Samo to powinno wzbudzić sceptycyzm wobec twierdzeń Sakowskiego – co tu jest nowego do odkrycia, skoro badania wokół desistance prowadzili sami prekursorzy interwencji, które Sakowski krytykuje?

Autorzy tych najnowszych badań piszą: „Brak zadowolenia z płci, choć stosunkowo powszechny we wczesnym okresie dojrzewania, na ogół zmniejsza się wraz z wiekiem i wydaje się powiązany z gorszą samooceną i gorszym zdrowiem psychicznym w trakcie rozwoju”.^8:1

Zdanie pochodzi z ostatniego artykułu wymienionego przez Sakowskiego i Tworek, który jednak w ogóle nie odnosi się do transpłciowej dzieci i młodzieży. Badanie mierzyło „niezadowolenie z płci”, które miało sprowadzać się do jednego wymiaru – nastoletnim chłopcom i dziewczynom zadano pytanie, czy i jak często myślą o tym, że chcieliby być płci przeciwnej. Jeśli zaznaczyli „często” lub „czasami” to uznawano ich za „niezadowolonych z płci”. Żadne inne pytania nie były zadawane (włącznie z motywacjami stojącymi za taką chęcią), nie jest też jasne, czy w grupie badawczej osoby transpłciowe były w ogóle obecne, a jeśli tak to, jaki był ich odsetek. Nie ma żadnego powodu, by odczuwanie ogólnie sformułowanego „niezadowolenia z płci” było ścisle powiązane z transpłciowością – odsetek osób, które kiedykolwiek odczuły niezadowolenie płci w próbce badawczej wynosił aż 22%, o rzędy wielkości więcej niż liczy populacja osób transpłciowych. Sakowski podany cytat odnosi do faktu, że u 19% nastolatków zaobserwowano tendencję do zmniejszania się częstotliwości myśli o byciu płcią przeciwną, ale nie ma żadnego powodu by uważać, że populacja ta jest zbieżna z populacją osób trans – tym bardziej, że w tym samym badaniu pojawia się trzecia grupa, licząca 2%, w której niezadowolenie z płci zwiększa się wraz z wiekiem. Nawet gdybyśmy założyli, że omawiany wskaźnik „niezadowolenia z płci” może nam coś powiedzieć o transpłciowości, to wspomniana trzecia trajektoria w całości pokryłaby grupę transpłciowych nastolatków.

Wszystkie z 5 badań wykorzystanych przez Sakowskiego nie dotyczą więc transpłciowych dzieci. W żadnym z nich nie mówimy o stosunkowo niewielkiej grupie dzieci określających się w sposób jednoznaczny inaczej niż płeć, którą przypisano im przy urodzeniu, ale o zjawiskach znacznie szerszych, luźniejszych i faktycznie mniej trwałych: przejawach nienormatywnych zachowań i okazjonalnych myśli dot. niezadowolenia z funkcjonowania w ramach danej płci. Niezorientowana osoba zostanie jednak przez ten fragment wprowadzona w zupełny błąd.

Raport Cass

Dwa miesiące temu w Wielkiej Brytanii ukazał się finalny raport wybitnej, uhonorowanej m.in. Orderem Imperium Brytyjskiego, pediatry i badaczki dr Hilary Cass, przygotowany na zlecenie tamtejszych władz. Jego celem było zweryfikowanie naukowych podstaw procedury zmiany płci i przygotowanie zaleceń dla systemu opieki zdrowotnej. Wynika z niego, że nie istnieją dowody na to, by tranzycja leczyła dysforię płciową.

Zgadzamy się, że raport Cass jest znaczącym wydarzeniem w opiece afirmującej płeć i powinien zostać omówiony w każdym artykule poświęconym temu tematowi – faktycznie spośród dokumentów tego typu jest on jednym z najbardziej negatywnie nastawionych względem opieki afirmującej płeć. Raport Cass, choć miał znaczące konsekwencje w samej Wielkiej Brytanii, globalnie został przyjęty chłodno – stowarzyszenia medyczne innych krajów anglosaskich (m.in. Australii¹⁷, Nowej Zelandii¹⁸ czy Stanów Zjednoczonych¹⁹, w tym American Academy of Pediatrics²⁰ oraz Endocrine Society²¹) odrzuciły jego rekomendacje, często określając je nawet jako nieetyczne. Podobnie zrobiło European Professional Association for Transgender Health²².

Poszczególne zalecenia krajowych towarzystw medycznych (omówione w sekcji poniżej) nadal rekomendują opiekę afirmacyjną dla osób niepełnoletnich, a rekomendacje czy przeglądy badań zawarte w Cass Report nie doprowadziły do rozpoczęcia procesu ich rewizji.

Główne linie krytyki, z którą spotkał się raport, w mniejszym stopniu dotyczyły przeglądów naukowych zleconych przez zespół Cass, a w większym zawartych w dokumencie zaleceń dotyczących zmian w opiece dla transpłciowych nastolatków. Podobnie jak w artykule Sakowskiego i Tworek, w raporcie można bez trudu zauważyć podwójne standardy – ścisły rygor wymogu dowodów naukowych był stosowany wyłącznie wobec interwencji afirmujących płeć, podczas gdy tzw. działania „eksploracyjne”, wiążące transpłciowość z patologiami czy krytykujące nawet niemedyczne formy akceptacji tożsamości transpłciowych dzieci, były rekomendowane bez żadnego poparcia jakimkolwiek badaniem naukowym. Krytycy zwrócili również uwagę na liczne braki w zespole Cass – sama Hilary Cass nigdy nie zajmowała się transpłciowością²³. Osoby z jej zespołu, deklaratywnie mającego zachowywać neutralność, już w trakcie trwania prac nad raportem szkoliły personel NHS z „terapii eksploracyjnej”²⁴ krytykowanej w środowiskach naukowych, w tym i w Polsce²⁵, jako nic więcej, jak tylko nowa nazwa dla starych technik „terapii” konwersyjnej²⁶. Konsultacje z grupami osób transpłciowych, choć miały miejsce, zostały zignorowane i żadne z sugestii nie znalazły odzwierciedlenia w raporcie, co doprowadziło do uniwersalnego odrzucenia Cass Report przez wszystkie znane nam organizacje samorzecznicze osób trans w Wielkiej Brytanii²⁷²⁸.

Obecnie wiele zaleceń i twierdzeń zawartych w Cass Report jest poddawanych szczegółowej krytyce w pierwszych publikowanych na ten temat artykułach²⁹ czy w oczekujących na publikację preprintach³⁰. Przedstawianie Cass Report jako dokumentu autorytatywnego, a nie kontrowersyjnego, jest formą nierzetelnego opisu faktycznego krajobrazu systemów opieki zdrowotnej w Wielkiej Brytanii i globalnie.

Cass podkreśla natomiast, że podawanie hormonów płci przeciwnej i leków blokujących dojrzewanie ma poważne konsekwencje dla zdrowia – zwiększa ryzyko wystąpienia osteoporozy, zaburzeń układu sercowo-naczyniowego, lękowych i depresyjnych, nowotworów nerek, wątroby i mózgu.

Co zastanawiające, pomimo że Cass Report jest w wielu miejscach zbieżny z poglądami Łukasza Sakowskiego na kwestię tranzycji, to i tak nie może się on powstrzymać od przekręcania treści dokumentu. Przeszukaliśmy zarówno Cass Report, jak i Interim Cass Report pod kątem nowotworów nerek, wątroby i mózgu. W żadnym z nich kwestie dotyczące zdrowia nerek, wątroby i mózgu (w rozumieniu nowotworów, nie zdolności kognitywnych opisanych dalej) nie pojawiają się ani razu. Na stronach 177-179 zawarte jest podsumowanie Cass Report dotyczące ryzyka zdrowotnego związanego z blokerami dojrzewania, gdzie wymieniony jest wyłącznie (dobrze poznany i opisany przez naukę) negatywny wpływ na zdrowie kości oraz ryzyko spadku nastroju - są to efekty uboczne znane również ze stosowania blokerów dojrzewania u cispłciowych dzieci³¹. W rozdziale 15. omówione są kwestie terapii hormonalnej, ale temat związanego z nią ryzyka zdrowotnego nie jest w raporcie w ogóle poruszany.

Nie byliśmy w stanie znaleźć żadnej wypowiedzi dr Cass odnoszącej się do tych form ryzyka zdrowotnego, ani też żadnego badania, które wykazałoby taki efekt stosowania terapii hormonalnej u osób transpłciowych – przeglądy badań dotyczących raka u osób transpłciowych wskazują na brak pewnych informacji w tym obszarze z uwagi na zbyt małą populację osób trans, ale główne zagrożenia widzą nie we wpływie hormonów, ale w innych czynnikach, takich jak wyższy odsetek zachorowań na HIV i HPV wśród osób trans czy większe spożycie alkoholu i tytoniu³²³³. Badania na osobach cispłciowych w trakcie terapii hormonalnej często pokazują wręcz odwrotne korelacje (np. terapia hormonalna u cispłciowych kobiet po menopauzie zmniejsza ryzyko raka nerek³⁴ i wątroby³⁵). Choć nie wykluczamy, że Hilary Cass mogła poczynić takie uwagi w jakimś wywiadzie, to wyjątkowo zdziwiłoby nas umieszczanie tak kategorycznych twierdzeń w wypowiedziach dla prasy, a pominięcie ich w samym kilkusetstronicowym raporcie. Jak podejrzewamy, Hilary Cass nigdy nie powiedziała niczego podobnego.

Ekspertka zwróciła także uwagę na fakt, że burza hormonów płciowych w okresie dojrzewania jest niezbędna do ukonstytuowania się tzw. kory nowej, obszaru mózgu bardzo ważnego w regulacji emocji, dokonywania oceny przyszłych konsekwencji działań oraz racjonalnego myślenia. Tamowanie tego procesu uniemożliwia więc nastolatkowi osiągnięcie wieku, w którym ma szansę wyrosnąć z dysforii płciowej. Proces dojrzewania mózgu i osobowości kończy się ok. 25. roku życia.

Cass Report omawia kwestię hipotetycznego wpływu blokerów dojrzewania na rozwój mózgu, ale twierdzenia tam zawarte są oparte na pojedynczym artykule, który opiera się z kolei wyłącznie na studiach zwierzęcych i stosowaniu blokerów dojrzewania wobec owiec³⁶. Choć zagadnienie to wymaga szczegółowych badań, to jedyne dotychczasowe badanie w obszarze wpływu blokerów dojrzewania na IQ oraz wyniki w szkole pokazało brak związku³⁷.

Przy omawianiu efektów ubocznych blokerów dojrzewania konieczne jest wzięcie pod uwagę tego, że są to leki stosowane w medycynie bez szczególnych obaw w sytuacji przedwczesnego dojrzewania. Osoby cispłciowe stanowią znacznie większą grupę niż osoby trans, stąd łatwiej zbadać w niej nawet i rzadkie efekty uboczne – dotychczasowe analizy nie wykryły jednak żadnego związku pomiędzy okresem stosowania blokerów dojrzewania u cispłciowych dzieci a zdolnościami kognitywnymi³⁸³⁹. W związku z tym przypisywanie stosowaniu blokerów dojrzewania u transpłciowych dzieci i nastolatków szczególnie negatywnego charakteru jest działaniem opartym raczej na uprzedzeniach niż podstawach naukowych.

Co więcej, blokery dojrzewania są w zamyśle środkiem tymczasowym, mającym pozwolić nastolatkowi na zastanowienie się i dłuższą refleksję nad decyzją o dalszych interwencjach (takich jak terapia hormonalna), które nie są już łatwo odwracalne. Możliwe efekty uboczne blokerów dojrzewania nie są ignorowane przez inne towarzystwa medyczne, ale są raczej powodem do formułowania zaleceń, by nie stosować blokerów przez cały okres dojrzewania (co niestety ma miejsce, głównie z powodu konserwatyzmu diagnostów, i doprowadziło do skandalu medycznego w Szwecji), ale tylko przez pierwsze lata po diagnozie⁴⁰.

Cass negatywnie oceniła również tranzycje społeczne, czyli zmiany imienia na imię płci przeciwnej lub „niebinarne”, używanie odwróconych form językowych (chłopiec mówiący „poszłam”, dziewczynka mówiąca „zrobiłem”) czy stosowanie innych rozwiązań (jak np. „poszłom”, „zrobiłoś”, „jechałx”). Zdaniem pediatry ta wydawałoby się nieinwazyjna zmiana w funkcjonowaniu osoby nastoletniej może upośledzać naturalny proces prowadzący do zaakceptowania własnej płci oraz stanowić presję do dalszych kroków, które bez tranzycji społecznej w ogóle nie przyszłyby jej do głowy

Większość dorosłych osób transpłciowych albo nie była akceptowana w dzieciństwie i okresie nastoletnim albo w ogóle nie podejmowała się coming outu w kwestii swojej tożsamości płciowej. Mimo tego nie przestały być one transpłciowe – teza, jakoby afirmacja lub jej brak wpływały na późniejszą tożsamość płciową, jest nieuzasadniona i – ponownie – pozbawiona jakiegokolwiek umocowania w źródłach. Wszystko, co wiemy na temat zjawiska transpłciowości, jest raczej jej jaskrawym zaprzeczeniem.

Ponownie musimy też zwrócić uwagę, że nie istnieją żadne badania, które pokazałyby, że dziecko określające się jako transpłciowe (a nie wyłącznie nienormatywne płciowo czy myślące okazyjnie o byciu inną płcią), może przestać takie być w wyniku jakiejkolwiek interwencji psychologicznej lub „poczekania”. Choć detranzycje się zdarzają, to nadal pozostają one dosyć rzadką okolicznością, nawet przy wieloletnich okresach obserwacyjnych ok. 5 lat⁴¹, a badania próbujące wyłuskać, czym osoby po detranzycjach różnią się od osób pozostających przy swojej tożsamości, nie są w stanie znaleźć żadnego takiego czynnika⁴². Co więcej, podawane przez Łukasza Sakowskiego przykłady szanowania tożsamości transpłciowych dzieci (np. używanie formy „zrobiłoś”) dotyczą również osób niebinarnych, które często w ogóle nie podejmują się tranzycji medycznej.

Spekulacje Sakowskiego i Tworek należy zestawić ze wszystkimi dotychczasowymi badaniami dotyczącymi tranzycji społecznej, które nie pokazują pogorszenia się stanu psychicznego i zwiększającej się dysforii (jak sugerują autorzy), ale coś zupełnie odwrotnego – używanie preferowanego rodzaju gramatycznego czy imienia w stosunku do transpłciowych osób niepełnoletnich lub przejściem przez nie przez tranzycję społeczną prowadzi do zmniejszenia się natężenia objawów depresyjnych⁴³⁴⁴⁴⁵. Ponadto musimy zauważyć, że argumentacja „nie powinniśmy robić danej rzeczy, bo inaczej dziecko wyrośnie na transpłciowe” jest modelowym przykładem traktowania transpłciowości jako czegoś gorszego i niepożądanego – czyli po prostu transfobii.Trudno też wyobrazić sobie, jak miałaby wyglądać kontrola tranzycji społecznej, co zresztą było jednym z istotnych punktów krytyki wobec raportu Cass. W obrębie tranzycji społecznej może znajdować się zarówno zmiana imienia i stosowanych form językowych, jak i ubioru, fryzur, a nawet ruchów i stylu bycia. Postulat Cass i autorów tekstu wchodzi tutaj na poziom bezpośredniej ingerencji w wolność słowa, samostanowienia, odkrywania własnego ja młodych ludzi – wszystko w imię ograniczenia liczby tranzycji.

„Terapeuci” konwersyjni

Podobne podejście do tranzycji pokazują inne najnowsze analizy. „Dwa [sporządzone w przeszłości – przyp. red.] holenderskie badania stworzyły podstawę (...) medycznej zmiany płci wśród młodych ludzi. Wykazujemy, że prace te mają wady metodologiczne i nigdy nie powinny były być wykorzystywane w środowisku medycznym” – twierdzą twórcy raportu opublikowanego w ubiegłym roku w piśmie naukowym „Sex & Marital Therapy” ⁴⁶.

Z kolei autorzy przeglądu opublikowanego w 2023 r. w naukowym periodyku „Current Sexual Health Reports”⁴⁷ konkludują: „Systematyczne przeglądy dowodów przeprowadzane przez władze ds. zdrowia publicznego w Finlandii, Szwecji i Anglii wykazały, że stosunek ryzyka do korzyści związany ze zmianą płci wśród młodych osób waha się od nieznanego do niekorzystnego”.

Autorami powyższych badań są E. Abruzzese, Julia Mason oraz Stephen Levine – wszyscy z nich są członkami, założycielami lub doradcami amerykańskiej organizacją Society for Evidence-Based Gender Medicine, uznanej przez Southern Poverty Law Center za grupę nienawiści skupioną na osobach LGBT+ oraz pseudomedyczną organizację promującą „terapie” konwersyjne dla osób transpłciowych. SEGM jest finansowane przez skrajną prawicę (w tym Alliance Defending Freedom, związane m.in. z Instytutem Ordo Iuris) i powiązane z organizacjami lobbującymi za „terapią” konwersyjną dla osób homoseksualnych (jak chrześcijańskie stowarzyszenie American College of Pediatricians). Powyższe informacje zostały zebrane w toku śledztwa dziennikarskiego i opublikowane w ramach raportu przygotowanego przez SPLC, opisującego sieci powiązań i finansowania grup sprzeciwiających się tranzycji⁴⁸. Analizy i przeglądy badań naukowych dokonywane przez „terapeutów” konwersyjnych z zasady będą motywowane chęcią udowodnienia słuszności i zasadności usunięcia transpłciowości ze społeczeństwa i ze świata. Nie są to rzetelne źródła naukowe.

W tym samym okresie swoje badanie opublikowało też pismo „Acta Paediatrica” wydawane przez Instytut Karolinska, znany z przyznawania medycznej Nagrody Nobla. „Dowody pozwalające ocenić wpływ leczenia hormonalnego na powyższe obszary u dzieci z dysforią płciową są niewystarczające” – stwierdzają naukowcy⁴⁹.

Część z metod zastosowanych przez badaczy została skrytykowana ze względu na niedostosowanie metodologii do specyfiki opieki afirmującej płeć – podejście wykluczające badania, które nie są randomizowanymi badaniami kontrolnymi (RCT), jest w przypadku opieki afirmującej płeć nieuzasadnione, gdyż badań przeprowadzanych w tym obszarze nie da się zaślepić (stosowanie blokerów dojrzewania lub hormonów ma fizyczne skutki w widocznych cechach płciowych), a stworzenie próby kontrolnej nie jest etyczne⁵⁰. Jedno z nowszych badań, którego autorzy zdecydowali się skorzystać ze zmodyfikowanego do specyfiki zagadnienia RCT, wykazało pozytywny wpływ tranzycji na zdrowie psychiczne pacjentów⁵¹. Zgadzamy się jednak, że potrzebne są dalsze, dłuższe i większe badania.

W tym roku periodyk opublikował kolejny przegląd badań nad blokerami dojrzewania, tym razem poświęcony konsekwencjom umysłowym. „Nie ma dowodów na to, że skutki poznawcze [chodzi o upośledzenie naturalnych zdolności – przyp. red.] są w pełni odwracalne po zaprzestaniu leczenia” – pisze autorka badania prof. Sallie Baxendale z University College London⁵².

Zacytowane przez Sakowskiego zdanie odnosi się nie do badań na osobach transpłciowych, ale na zwierzętach. Zdanie poprzedzające stwierdzenie zawarte w artykule to „Wśród ssaków neuropsychologiczne efekty blokerów dojrzewania są złożone i często zależne od płci”.

Jak pisałyśmy wcześniej, blokery dojrzewania to substancje, które dużo częściej stosowane są u dzieci cispłciowych niż transpłciowych. W badaniach efektów blokerów dojrzewania na tej grupie nie odnotowano żadnych zmian kognitywnych w dłuższej perspektywie czasowej⁵³. Sama Sallie Baxendale jest badaczką występującą na konferencjach wcześniej wspomnianego SEGM⁵⁴, a więc grupy nienawiści (hate group) skupionej na osobach transpłciowych.

Opieka afirmująca płeć w krajach nordyckich.

Instytut Karolinska już w 2021 r. zakazał stosowania w swoich placówkach blokerów dojrzewania do zmiany płci u osób niepełnoletnich. W ślad za nim zrobiła tak cała Szwecja.

Nie jest to prawda, w Instytucie Karolinska nie doszło do zakazu – blokery dojrzewania i hormony mogą być nadal przepisywane w ramach badań klinicznych⁵⁵. W 2022 r. Socialstyrelsen (pol. Państwowa Rada Zdrowia i Opieki Społecznej) opublikowała zalecenia dotyczące opieki nad nieletnimi osobami transpłciowymi⁵⁶. Dostęp do blokerów dojrzewania i hormonów został dopuszczony w ramach badań klinicznych oraz w szczególnych przypadkach poza badaniami.

Co warto zauważyć, wbrew swojej reputacji jako kraju progresywnego, Szwecja historycznie posiadała niezwykle transfobiczne regulacje prawne. Przykładowo, możliwość zmiany oznaczenia płci w dokumentach od 1972 aż do 2013 roku wymagała sterylizacji⁵⁷, zaś osoby przymusowo w ten sposób ubezpłodnione mogą dochodzić odszkodowań dopiero od 2018 r.⁵⁸ Dopiero niedawna reforma prawna, która zacznie obowiązywać w lipcu 2025 r., znacząco ułatwia zmianę płci metrykalnej i obniża minimalny dozwolony wiek złożenia wniosku z 18 do 16 lat⁵⁹. System medyczny również pozostaje silnie konserwatywny, a wieści dochodzące ze Szwecji należy traktować jako umocnienie wcześniejszego kursu.

Podobny krok w 2020 r. wykonała Finlandia,

Finlandia nie zakazała stosowania blokerów dojrzewania. Opublikowane w 2020 r. zalecenia Rady na Rzecz Wyborów w Opiece Zdrowotnej (ang. The Council for Choices in Health Care in Finland, COHERE)^59:1 stwierdzają, że zarówno blokery, jak i hormony stanowią jedną z dostępnych opcji leczenia, lecz ich włączenie odbywa się „na zasadzie indywidualnej oceny, następującej po uważnej refleksji i odpowiednim procesie diagnostycznych, który potwierdził obecność wskazań medycznych oraz brak przeciwwskazań”. Jednocześnie w 2023 r. w Finlandii wprowadzono uproszczoną procedurę zmiany płci metrykalnej w sposób oparty na samookreśleniu, bez wymogów opinii psychologicznej⁶⁰.

Finlandzka opieka zdrowotna nie powinna być również podawana jako przykład słusznych praktyk – fińskie placówki oferujące interwencje afirmujące płeć były krytykowane przez Ombudsmana⁶¹, a przez samych pacjentów opisywane jako przemocowe, z sytuacjami graniczącymi z molestowaniem seksualnym⁶².

…a ograniczenie zmiany płci w 2023 r. wprowadziła także Dania.

W 2023 r. w Danii upadła ustawa o ograniczeniu opieki zdrowotnej (80 głosów przeciw, 28 za)⁶³. System opieki zdrowotnej wygląda podobnie jak w Szwecji i Finlandii, co wywołuje sprzeciw organizacji LGBTQ⁶⁴. Jednocześnie procedowane są zmiany w zakresie ułatwienia dostępu do zmiany danych metrykalnych również osobom niepełnoletnim⁶⁵.

W tym samym czasie Ukom, norweska Komisja ds. Zdrowia, wezwała do wdrożenia zmian na wzór Finlandii i Szwecji,

Podobnie jak w innych krajach nordyckich w Norwegii nie istnieje żaden zakaz stosowania hormonoterapii czy blokerów dojrzewania. Ukom nie formułuje wiążących prawnie zaleceń. Nie jest też, jak twierdzą Sakowski i Tworek, Komisją ds. Zdrowia, lecz Krajową Komisją Śledczą ds. Służby Zdrowia i Opieki, która sprawuje swój mandat niezależnie, choć podlega pod Ministerstwo Zdrowia. Dyrektor Ukom, dr Stine Marit Moen stwierdził „Nie jest prawdą, że sugerowane propozycje zmian lub ich wdrożenie będą stanowić zakaz [w domyśle: opieki zdrowotnej]”⁶⁶. Zalecenia Ukom są bardzo podobne do zaleceń szwedzkiego Socialstyrelsen.

…a Francuska Akademia Medyczna wydała oficjalne ostrzeżenie przed procedurami zmiany płci, szczególnie u dzieci i młodzieży.

Francuska Akademia Medyczna jest organem pozbawionym mocy decyzyjnej, a opublikowane w lutym 2022 r. stanowisko potępiające tranzycję medyczną dla nastolatków i określające ją jako „modę”⁶⁷ nie jest wiążące. Francuska Akademia Medyczna nie wywołała rzeczywistych zmian we francuskiej praktyce medycznej w innych kwestiach dotyczących osób LGBT (w 2019 r. wyraziła sprzeciw wobec umożliwienia parom jednopłciowym dostępu do procedury in vitro, w 2021 r, w życie weszło prawo umożliwiające równy dostęp do tej procedury również parom jednopłciowym). Niepełnoletnie osoby transpłciowe mogą zacząć tranzycję za zgodą rodziców, zarówno w obszarze blokerów dojrzewania, terapii hormonalnej, jak i mastektomii, co zostało potwierdzone opinią Krajowej Rady Lekarskiej⁶⁸. W styczniu 2022 r. weszło w życie prawo zakazujące praktykowania „terapii konwersyjnych” pod karą minimum 2 lat pozbawienia wolności i 30 000 euro grzywny⁶⁹.

W maju tego roku także Niemieckie Zgromadzenie Medyczne, które zebrało się po raz 128., wezwało do zakazania podawania blokerów niepełnoletnim z dysforią płciową.

Niemieckie Zgromadzenie Medyczne nie jest organem rządowym i nie posiada inicjatywy ustawodawczej. Członkowie Zgromadzenia to lekarze z różnorodnych dziedzin, w znakomitej większości niezajmujący się transpłciowością. Stanowisko Zgromadzenia trudno traktować inaczej niż jako wyrażony przez jedną organizację sprzeciw wobec wstępnej wersji Standardów Diagnostycznych i Leczenia w Kontekście Niezgodności Płciowej i Dysforii Płciowej wśród Dzieci i Młodzieży przygotowywanych przez 27 organizacji specjalistycznych z Niemiec, Szwajcarii i Austrii, które faktycznie będą dokumentem stosowanym przez niemieckich lekarzy w obszarze opieki nad niepełnoletnimi osobami trans⁷⁰. Dokument stanowić będzie nową wersję wcześniejszych zaleceń (również umożliwiających interwencje afirmujące płeć) i dopuszcza użycie blokerów dojrzewania już w trakcie procesu diagnostycznego, a także terapii hormonalnych i operacji afirmujących płeć u osób niepełnoletnich. Nie jest więc prawdą, że w Niemczech ma miejsce jakiekolwiek wycofanie się z opieki afirmującej płeć dla osób niepełnoletnich – wprost przeciwnie, dostęp do niej jest ułatwiany. Warto nadmienić, że w Niemczech uchwalono też prawo o samostanowieniu, czyli znaczne uproszczenie procedury korekty płci dokumentowej⁷¹.

WPATH

Jakby tego było mało, na początku marca środowiskiem medycznym wstrząsnął wyciek wewnętrznej korespondencji i nagrań ze spotkań członków World Professional Association for Transgender Health (WPATH), największego na świecie stowarzyszenia aktywistów na rzecz transpłciowości, ale też: psychiatrów, seksuologów, psychologów, chirurgów, endokrynologów i prawników. Jego celem jest upowszechnianie zmiany płci u osób z dysforią płciową. Z wycieku wynika, że członkowie WPATH wiedzą, że tranzycja wcale nie leczy tego zaburzenia. Przyznają, że leki hormonalne podawane w ramach zmiany płci mogą zwiększać ryzyko zapadania na nowotwory.

Wyciek tzw. WPATH Files nie wstrząsnął środowiskiem medycznym – żadna organizacja medyczna się do niego nie odniosła. Pomimo szerokiego omówienia w prawicowych mediach nie doprowadził on do żadnych znaczących zmian ani w obrębie WPATH, ani innych organizacji nadal współpracujących z WPATH.

Przyczyną tego stanu rzeczy jest to, że WPATH Files to bardzo rozdmuchana afera. WPATH nie jest organizacją aktywistyczną, jak twierdzą Sakowski i Tworek, ale organizacją medyczną, której zarząd składa się z lekarzy⁷². Jako organizacja medyczna i skupiona na edukacji, ma ona wewnętrzne forum, do którego dostęp jest jednak szeroko otwarty – dołączają tam m.in. lekarze rodzinni, pielęgniarze i wszystkie inne osoby z personelu medycznego mające wątpliwości czy pytania dotyczące opieki afirmującej płeć, często nie dysponując uprzednią wiedzą o transpłciowości. Wątki te nie są profesjonalną wiedzą medyczną ani stanowiskiem istotnych członków organizacji, ani nawet sekretną wiedzą, gdyż do forum dostać się nie jest trudno. WPATH Files to właśnie zrzuty ekranu pochodzące z tego forum, a także nagrania warsztatów, jakie WPATH organizował dla personelu medycznego świadczącego opiekę afirmującą płeć, na których również można było wyrażać różnego rodzaju wątpliwości czy problemy.

Na ten przykład zawarte w artykule Sakowskiego i Tworek stwierdzenie o ryzyku zapadania na nowotwory wynika z zadanego na forum pytania pojedynczego, anonimowego lekarza, którego pacjent – transpłciowy mężczyzna – zapadł na raka wątroby i zmarł⁷³. Jest to oczywiście dowód anegdotyczny, nieposiadający większego znaczenia. Post jednego lekarza staje się sekretnym „przyznaniem się”, reprezentatywnym dla całej organizacji. Każdego endokrynologa zdanie to z pewnością rozbawi, gdyż przeglądy badań dotyczących wpływu hormonów płciowych na wątrobę powstają od dawna, ukazując skomplikowany obraz wzajemnych oddziaływań, wiążących się zarówno z efektami ochronnymi, jak i potencjalnie toksycznymi czy rakotwórczymi⁷⁴.

Nie jesteśmy w stanie powiązać stwierdzenia „Z wycieku wynika, że członkowie WPATH wiedzą, że tranzycja wcale nie leczy tego zaburzenia” z jakimkolwiek twierdzeniem w obrębie WPATH Files.

Tego rodzaju taktyka „fałszywych wycieków” jest obliczona na wywołanie wrażenia skandalu, a stosujący ją liczą na to, że inne osoby (redakcje, dziennikarze, odbiorcy) nie będą dostatecznie dociekliwe i nie sprawdzą, co właściwie w wycieku miało miejsce. Podobna taktyka od lat stosowana jest w stosunku do organizacji klimatycznych, gdzie w „wyciekach wewnętrznej komunikacji” klimatolodzy mieli przyznawać się np., że globalne ocieplenie jest zmyślone⁷⁵.

Co więcej, choć Sakowski koncentruje się na WPATH, to należy tutaj zauważyć, że interwencje afirmujące płeć nigdy nie były kwestią przypisaną pojedynczej organizacji. Nawet jeśli twierdzenia Sakowskiego i Tworek odnośnie korupcji i ukrywania niewygodnych informacji w obrębie WPATH byłyby prawdziwe, to jest to jedynie jedna z dziesiątek organizacji, które wspierają interwencje afirmujące płeć dla osób niepełnoletnich. Mowa tutaj m.in. o American Psychological Association⁷⁶, American Psychiatric Association⁷⁷, American Academy of Pediatrics⁷⁸, Endocrine Society, krajowych stowarzyszeniach pediatrycznych i endokrynologicznych z Włoch⁷⁹, Hiszpanii⁸⁰, Niemiec⁸¹, Australii⁸² czy raportach francuskiego Ministerstwa Zdrowia⁸³. W samym Stanach Zjednoczonych, w związku z procederem zakazywania na poziomie stanowym interwencji afirmujących płeć u osób niepełnoletnich, stanowiska potępiające te ustawy wydało 35 organizacji medycznych⁸⁴.

Ponadto opublikowana dokumentacja wykazuje, że eksperci WPATH kierują na tranzycję, wbrew zaleceniom, osoby z autyzmem, borderline, depresją, chorobą dwubiegunową, a nawet osobowością mnogą.

Autyzm, borderline, depresja, choroba dwubiegunowa i osobowość mnoga nie stanowią przeciwwskazań do tranzycji w zaleceniach przygotowywanych przez WPATH (SOC 8), nie wiemy, do jakich zaleceń Sakowski i Tworek się odnoszą. W ramach modeli opieki dla osób niepełnoletnich można wyróżnić dwa główne trendy – jeden nakazujący przeprowadzenie diagnozy różnicowej tych zaburzeń oraz zapewnienie odpowiedniej stabilności psychicznej przed rozpoczęciem tranzycji (wyrażony np. w SOC8 WPATH i większości stanowisk środowisk medycznych); drugi, mniejszościowy, koncentrujący się na zapewnieniu całościowej opieki psychologicznej i traktowaniu transpłciowości jako cechy niepatologicznej (wyrażony np. w wytycznych American Academy of Pediatrics). Żaden z nich nie zakłada, że jakiekolwiek zaburzenie jest ścisłym przeciwwskazaniem do tranzycji.

Podejście, według którego osoby zaburzone czy niepełnosprawne nie są w stanie podejmować decyzji o sobie, jest dyskryminujące – z uwagi na ich zaburzenia należy zadbać o właściwe środowisko do podejmowania takich decyzji, ale sama autonomia cielesna nie przestaje być ich prawem. Tak, jak nie chcemy żyć w świecie, w którym lekarze mogliby decydować, że nastolatka w ciąży nie jest w stanie podjąć decyzji o aborcji, bo zdiagnozowano u niej zaburzenia osobowości typu borderline, tak i bronimy prawa nastoletnich osób do tranzycji medycznej, oczywiście przy odpowiednim wsparciu psychologicznym i środowiskowym.

Efektem wycieku był całkowity zakaz podawania blokerów dojrzewania celem zmiany płci u osób niepełnoletnich w całej Wielkiej Brytanii, również w przychodniach prywatnych.

WPATH Files miał miejsce w marcu 2024 r., a finalna wersja kilkusetstronicowego Cass Report została opublikowana w maju. Twierdzenie o wpływie WPATH Files na decyzje brytyjskiego NHS jest bezpodstawne i mało realistyczne, tym bardziej, że Wielka Brytania podejmowała działania w celu dalszego ograniczenia dostępu do blokerów dojrzewania lata przed publikacją wycieku⁸⁵.

Jeszcze więcej „terapeutów” konwersyjnych

Przed tzw. afirmatywnym podejściem do zmiany płci ostrzegali wybitni specjaliści, w tym amerykański psycholog kliniczny dr James Cantor, który pracował m.in. w Centrum Uzależnień i Zdrowia Psychicznego w Toronto oraz wykładał jako profesor na Uniwersytecie w Toronto, dr Debra Soh – kanadyjska neurobiolożka i autorka badań nad parafiliami seksualnymi z York University, psycholog i genetyk prof. Michael Bailey z Northwestern University czy polski seksuolog i psychiatra prof. Zbigniew Lew-Starowicz, do niedawna prezes Polskiego Towarzystwa Seksuologicznego.

Powoływanie się na argument z autorytetu bez podawania informacji dotyczących dorobku danej osoby jest manipulacją. W tym przypadku służy próbie wybielania co najmniej kontrowersyjnych postaci.

• James Cantor jest jedną z osób stojących za popularyzacją omawianych wcześniej desistance studies⁸⁶. Wykorzystywał je również szeroko w ramach swojej działalności publicznej – jako biegły zeznawał w licznych procesach mających na celu ograniczenia praw osób transpłciowych w USA⁸⁷. W trakcie jednego z takich procesów zeznał pod przysięgą, że nigdy nie diagnozował transpłciowych osób niepełnoletnich ani nie zapewniał im żadnej opieki medycznej, w tym nie monitorował nikogo korzystającego z hormonów⁸⁸. Stosował za to inne formy „terapii” – do dziennikarzy śledczych z portalu Health Liberation Now! zgłosiła się anonimowo osoba, która doświadczyła „terapii” konwersyjnej ze strony Cantora⁸⁹. Cantor twierdził również, że akronim LGBT powinien zawierać w sobie pedofili⁹⁰, jak i służył w charakterze doradcy w propedofilskiej organizacji Prostasia⁹¹, której członkowie byli aresztowani i skazywani prawomocnymi wyrokami za czyny pedofilne⁹².
• Michael J. Bailey, wraz z Jamesem Cantorem, jest bliskim doradcą wcześniej opisanej organizacji „terapeutów” konwersyjnych SEGM. Byli oni również członkami podobnej pod względem charakteru działań organizacji PADWG⁹³. Szczególną uwagę świata akademickiego przyciągnęła publikacja artykułu autorstwa Michaela J. Bailey’ego oraz Suzanny Diaz Rapid Onset Gender Dysphoria: Parent Reports on 1655 Possible Cases⁹⁴. Artykuł był efektem współpracy Bailey’ego oraz matki transpłciowego dziecka, która nie akceptowała jego tożsamości, i opierał się na ankiecie rozprowadzonej na forach zrzeszających podobnie transfobicznych rodziców. Artykuł został opublikowany przez dziennik naukowy pomimo braku akceptacji komisji etycznej wobec takiej formy badania – zgoda taka jest obowiązkowa przy każdym badaniu dotyczącym ludzi. Z racji skandalicznego złamania standardów czasopism naukowych doszło do reakcji międzynarodowego zrzeszenia seksuologów International Academy of Sex Research (IASR)⁹⁵ oraz wydawcy dzienników naukowych Springer, które doprowadziły do wycofania artykułu.
• Debra Soh nie zajmowała się wcześniej transpłciowością, nie przyjmowała trans pacjentów, nie opublikowała żadnych artykułów naukowych na temat transpłciowości. Jej największy wkład w debatę o transpłciowości to nie artykuły naukowe, ale popularnonaukowa książka The End of Gender, wspierająca konserwatywną i antyfeministyczną wizję świata i ról płciowych w społeczeństwie. Obecnie autorka rozpowszechnia również pseudonaukowe twierdzenia na temat szkodliwości szczepionek przeciwko COVID, m.in. w podcaście Joe Rogana⁹⁶.

Warto czytać swoje źródła

W opozycji do tego [w domyśle afirmatywnego, przyp. redakcji] podejścia wymieniana jest psychoterapia. Jak wynika z badań opublikowanych m.in. w czasopismach „Transgender Health” (2019 r.)⁹⁷, „Nature” (2020 r.)⁹⁸, „Healthcare Bazylea” (2022 r.)⁹⁹, osobom z dysforią płciową bardzo często towarzyszą inne, pierwotne względem niej zaburzenia – borderline, autyzm, choroba afektywna dwubiegunowa, zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne, schizofrenia czy syndrom posttraumatyczny (PTSD)

Przywoływanie tych artykułów stanowi manipulację, gdyż żaden z nich we wnioskach nie wzywa do ograniczenia dostępu do opieki zdrowotnej i zastąpienia możliwości tranzycji psychoterapią. Co więcej, żaden nie wysnuwa też tez, że zaburzenia psychiczne są pierwotne w stosunku do dysforii płciowej, a transpłciowość wynikać ma właśnie z tych zaburzeń. Każdy z cytowanych tu artykułów opowiada się za podejściem afirmatywnym:

• [artykuł z Transgender Health] Wanta, J. W., Niforatos, J. D., Durbak, E., Viguera, A., & Altinay, M. (2019). Mental health diagnoses among transgender patients in the clinical setting: an All-Payer Electronic Health Record study. Transgender Health

Artykuł opiera się na danych 10 270 transpłciowych pacjentów. Przeprowadzono w nim przekrojową analizę częstości występowania diagnoz psychiatrycznych wśród pacjentów transpłciowych przy użyciu elektronicznej bazy danych wszystkich płatników. Wyniki analizy, podobnie jak inne badania tego typu, wskazały na częstsze występowanie diagnoz psychiatrycznych wśród osób transpłciowych, z czego najczęściej pojawiała się diagnoza depresji i zaburzeń lękowych. Artykuł ten również łączy częstsze występowanie wśród osób transpłciowych diagnoz psychiatrycznych z doświadczeniem przez nich społecznej dyskryminacji. Autorzy badania zwracają uwagę na ograniczenia artykułu: uczestniczenie w diagnostyce transpłciowości może przyczynić się do nadrozpoznawalności zaburzeń psychicznych ze względu na obowiązkowe w tym procesie (w znacznej części przypadków) przeprowadzenie przez lekarza oceny stanu zdrowia psychicznego. Jednocześnie autorzy podkreślają, że obecna baza dowodowa jasno wskazuje, że tranzycja zarówno dorosłych, jak i dzieci poprawia stan psychiczny pacjentów, a odpowiednio wczesne wsparcie społeczne osób trans w dzieciństwie może zapobiegać rozwojowi omawianych w artykule zaburzeń psychicznych.

• [artykuł z Nature] Warrier, V., Greenberg, D. M., Weir, E., Buckingham, C., Smith, P., Lai, M., Allison, C., & Baron-Cohen, S. (2020). Elevated rates of autism, other neurodevelopmental and psychiatric diagnoses, and autistic traits in transgender and gender-diverse individuals. Nature

Artykuł ten opisuje częstsze występowanie wśród osób transpłciowych problemów ze zdrowiem psychicznym, jak i bycie w spektrum autyzmu. Korzysta z pięciu przekrojowych, niezależnych od siebie zbiorów danych składających się łącznie z 641 860 osób, które uzupełniły informacje na temat tożsamości płciowej, diagnoz neurorozwojowych i psychiatrycznych, w tym autyzmu, oraz pomiaru cech związanych z autyzmem. Jako wytłumaczenie wyników badania, autorzy podają obecne już od dawna w literaturze hipotezy mniejszego konformizmu wobec norm społecznych wśród osób autystycznych, a także potencjalnego wpływu mechanizmów prenatalnych, w tym steroidowych hormonów płciowych, na rozwój mózgu. Artykuł omawia też hipotezę wskazującą, że podatność osób różnorodnych płciowo na choroby psychiczne jest związana z doświadczeniem dyskryminacji, przemocy i wiktymizacji społecznej. Jasno wskazuje na nieadekwatne wsparcie osób transpłciowych w społeczeństwie i mówi o potrzebie zapewnienia szerszego dostępu do opieki zdrowotnej, prawa do ekspresji tożsamości płciowej, życia w godności oraz prawnego i społecznego rozpoznania płci w stosunku do autystycznych i chorych psychicznie osób transpłciowych.

Nie ma żadnego powodu, by autystyczność była uznawana za przeciwwskazanie do tranzycji czy do uszanowania tożsamości osoby autystycznej. Fałszywa troska odbierająca autystom podmiotowość i autonomię cielesną jest formą dyskryminacji, wobec której sprzeciwiali się zarówno specjaliści, jak i same osoby autystyczne¹⁰⁰.

• [artykuł z Healthcare] Oorthuys, A. O. J., Ross, M., Kreukels, B. P. C., Mullender, M. G., & Van De Grift, T. C. (2022). Identifying coping strategies used by transgender individuals in response to stressors during and after gender-affirming treatments—an explorative study.Healthcare

To badanie jakościowe opisujące metody radzenia sobie objawami zaburzeń psychicznych na podstawie wywiadów z 19 osobami transpłciowymi, co znacząco różni je od dwóch innych wymienionych w akapicie badań, które opierały się na analizie dużych baz danych i pozbawione były głosu samych osób pacjenckich. Badanie to jasno wskazuje, że tranzycja medyczna polepsza jakość życia osób transpłciowych.

Trudno zrozumieć, dlaczego Sakowski i Tworek po przeczytaniu tego badania mieliby je uznać za pasujące do reszty akapitu i ich tez. Sprawdzenie statystyk Altmetric w mediach społecznościowych i gazet odsyłających do tego artykułu wskazuje jednak, że stanowił on element propagandy antytrans i był często przekopiowywany z tweeta do tweeta. Można zatem wywnioskować, że Sakowski i Tworek cytowali ten artykuł na zasadzie „głuchego telefonu” dezinformacji z Twittera/X.

Podsumowując, Sakowski i Tworek użyli badań jednoznacznie popierających interwencje afirmujące płeć, jak i tłumaczących wyższy współczynnik występowania zaburzeń psychicznych wśród osób transpłciowych doświadczeniami dyskryminacji, do wspierania dalszej dyskryminacji osób transpłciowych przez sugerowanie ograniczenia dostępu do opieki afirmującej płeć. Tragedią osób trans jest to, że rany na psychice, które ponosimy w wyniku transfobii, są potem traktowane jako uzasadnienie do dalszego krzywdzenia nas.

Terapeuta pracujący z pacjentem z dysforią najpierw diagnozuje więc jego stan oraz stawia hipotezy na temat zależności przyczynowo-skutkowych pomiędzy poziomem i etapem rozwoju psychospołecznego, stresorami czy traumami, cechami lub zaburzeniami osobowości, orientacją seksualną oraz zaburzeniami psychicznymi. Na tej podstawie formułuje sugestie co do formy psychoterapii (indywidualnej, rodzinnej, grupowej) czy alternatywnych form pomocy – np. farmakoterapii, treningu umiejętności społecznych, zmiany stylu życia.

Stawianie hipotez na temat zależności przyczynowo-skutkowych między transpłciowością a zaburzeniami brzmi niewinnie, ale w praktyce było główną formą „terapii” konwersyjnej, stosowaną historycznie również wobec osób homoseksualnych. Mówione „terapie” konwersyjne opierają się właśnie na ciągłej próbie wmówienia danej osobie, że jej homoseksualność czy transpłciowość wynika ze zbyt oziębłej matki, znęcania się w szkole, doświadczeń przemocy seksualnej, zaburzeń odżywiania czy jakiegokolwiek innego pretekstu, jaki komuś przypisać. Tzw. „terapia eksploracyjna” kończy się dopiero wtedy, gdy nastolatek przyzna, że jego odczucia nienormatywności płciowej czy seksualnej wiążą się z jakimś życiowym problem. Analogiczną retorykę („ci ludzie są zbyt zaburzeni, chorzy, trzeba ich leczyć, a nie zachęcać do bycia sobą, to ich tożsamość jest problemem”) stosowali terapeuci konwersyjni homoseksualności, co zobrazowaliśmy kiedyś w formie quizu.

Musimy również zwrócić uwagę na to, że przedstawiane podejście nie jest poparte jakimikolwiek dowodami przemawiającymi za jego skutecznością w poprawie zdrowia psychicznego nastolatków, istnieją za to dane pokazujące wzrost liczby prób samobójczych u osób transpłciowych, które w młodości doświadczyły prób zmiany tożsamości płciowej¹⁰¹.

Holistyczne wsparcie psychologiczne w jakichkolwiek współistniejących trudnościach zawarte w afirmacyjnym podejściu do płci nie polega na ignorowaniu problemów psychologicznych – wprost przeciwnie, jest to kwestia szeroko omawiana we wszystkich zaleceniach towarzystw medycznych. Nie ma również w tym podejściu żadnej przeszkody dla otwartej, inicjowanej przez nastolatka rozmowy o wątpliwościach dotyczących płci. To, co nie jest akceptowalne w modelu afirmacyjnym, to próby narzucania nastolatkom własnej interpretacji ich życia i tożsamości osadzone w poczynionym a priori założeniu, że transpłciowość zawsze musi być objawem jakiegoś zaburzenia. Sama transpłciowość nie jest obecnie uznawana za zjawisko patologiczne (kategoria „transseksualizmu” została wykreślona z nowej klasyfikacji chorób ICD-11), więc próby powiązania jej z zaburzeniem są bezpodstawne w świetle stanowisk naukowych WHO¹⁰².

Dziś wiemy już też, że dopiero dorosły człowiek jest w stanie wyrazić świadomą zgodę na procedury zmiany płci.

Należałoby się spytać – kto wie? Na pewno nie autorzy kompleksowego przeglądu neurologiczno-psychologicznego z początku tego roku, w którym podjęto się analizy kompetencji nastolatków w podejmowaniu decyzji o interwencjach afirmujących płeć¹⁰³. Autorzy zauważyli skłonność nastolatków do podejmowania decyzji pochopnych i nieprzemyślanych, wskazali jednak, że dotyczy to przede wszystkim sytuacji „gorących”, zwłaszcza pod nieobecność dorosłych, kiedy faktycznie impulsywność może wziąć górę nad racjonalnością: jazda samochodem pod wpływem alkoholu, ryzykowne zachowania seksualne, stosowanie używek. W sytuacjach „zimnych” – spokojnego namysłu wspieranego przez osoby dorosłe (rodzinę, specjalistów) nastolatkowie są w stanie podjąć przemyślaną decyzję. Opieka afirmująca płeć dla osób niepełnoletnich zawsze obejmuje różne formy wcześniejszych konsultacji z dorosłymi, jest więc modelową sytuacją „zimną”.

Problem przedwczesnych tranzycji widoczny jest na Zachodzie od kilku lat, o czym świadczą masowe pozwy sądowe skierowane do klinik, w których się tego dokonuje. Jak podaje „The Times”, jedna z takich placówek (należąca do fundacji Tavistock and Portman) została pozwana przez co najmniej tysiąc rodzin.

W sierpniu 2022 r. brytyjski dziennik „The Times” podał dalej informację o „tysiącu rodzin pozywających klinikę Tavistock” w związku ze świadczoną przez nią opiekę afirmującą płeć dla osób nastoletnich¹⁰⁴. Artykuł w pełni opierał się na twierdzeniach firmy prawniczej Pogust Goodhead, której właściciele pragnęli doprowadzić do rozpoczęcia procesu zbiorowego przeciwko klinice i próbowali zachęcić inne osoby przez wykreowanie wrażenia masowości pozwów¹⁰⁵. Dziennik jednakże nie skonfrontował twierdzeń przedstawicieli firmy z rzeczywistością i podał je bez komentarza, w praktyce służąc za platformę reklamową. Mimo upływu blisko dwóch lat od nagłośnienia sprawy i darmowej reklamy w krajowych mediach, firmie nie udało się zebrać żadnych chętnych do złożenia pozwu, a jeden z jej prawników w wypowiedzi dla „The Telegraph” spekulował, że wynika to z lęku przed „cancel culture”¹⁰⁶. Sakowski i Tworek przeczytali nagłówek z „The Times”, ale nie byli już w stanie zweryfikować, czy zapowiadane pozwy faktycznie się zmaterializowały, i dalej podają nieprawdziwą informację.

Sakowski i Tworek używają tutaj liczby mnogiej, mówiąc o wielu klinikach, które są celem masowych pozwów. Nie dowiemy się co to są za kliniki (poza zmyślonym przykładem Tavistocku), bo one nie istnieją – choć pojedyncze osoby detrans składały pozwy przeciwko pojedynczym klinikom, to w żadnym kraju na świecie nie udało się nigdy zebrać pozwu masowego.

W naszym kraju tranzycji może dziś dokonać jedynie osoba pełnoletnia.

W Polsce nie ma żadnych przepisów regulujących dostępność tranzycji zarówno medycznej, jak i prawnej, więc dostęp do tranzycji jest dokładnie taki, jak do każdej innej interwencji medycznej, w tym jak wizyta u lekarza rodzinnego – za zgodą rodziców. Osoby niepełnoletnie mogą przystępować na tej zasadzie do procesu diagnostycznego, brać blokery dojrzewania czy hormony, a także zmieniać imię czy oznaczenie płci w dokumentach. W przypadku niepełnoletnich osób transmęskich wykonuje się operacje mastektomii, jedynie nieodwracalne operacje pozbawiające płodności (histerektomia, orchidektomia, falloplastyka, waginoplastyka) są stosowane dopiero w dorosłości. O tej kwestii można przeczytać w licznych wywiadach z samymi specjalistami¹⁰⁷ lub rodzicami transpłciowych dzieci¹⁰⁸.

Jako tranzycja.pl również potwierdzamy kontakt z wieloma specjalistami przyjmującymi i stosującymi interwencje afirmujące płeć u osób niepełnoletnich, a także licznymi osobami trans, które otrzymały je w trakcie okresu nastoletniego i są z tego powodu usatysfakcjonowane.

Pozamedialna działalność Łukasza Sakowskiego

Choć nie jest to kwestia związana z treścią artykułu, to musimy o niej tutaj wspomnieć. Łukasz Sakowski nie jest przykładem kompetentnego blogera naukowego, który nagle ujawnił uprzedzenia w tym konkretnym temacie. W naszym artykule chciałyśmy skupić się na kwestii badań, stąd nie wspominałyśmy dotąd o kwestii językowej – upartym korzystaniu przez Łukasza Sakowskiego z terminów przestarzałych („transseksualizm”, „zmiana płci”), misgenderowaniu transpłciowych nastolatków („[…] u dziewcząt obejmują mastektomię”) oraz opisywaniem efektów tranzycji w poniżający sposób („[…] imitacji pochwy”). Te formy transfobii są jednak wręcz subtelne, jeśli porównamy je z poglądami głoszonymi przez Łukasza Sakowskiego na swoich prywatnych profilach

W niedawnych wpisach na portalu X twierdził, jakoby jedną z motywacji stojących za przepisywaniem terapii blokerami dojrzewania, było przedłużenie stanu przed dojrzewaniem i tym samym uczynienie nastolatków atrakcyjniejszymi dla pedofilów oraz branży filmów pornograficznych¹⁰⁹. W innych wypowiedziach twierdził, że„nikt nie potwierdził empirycznie istnienia transpłciowości”¹¹⁰, interwencje afirmujące płeć są „zawsze okaleczeniem”¹¹¹, a transpłciowe kobiety decydują się na tranzycję z powodu fetyszu lub oglądania zbyt dużych ilości pornografii¹¹². Skrajny charakter negowania jakichkolwiek pozytywnych aspektów tranzycji czy transpłciowości potrafi przyjąć wręcz absurdalny obrót, tak jak w wywiadzie z Sakowskim dla onet.pl:

Powyższe deklaracje, poza prezentowaniem skrajnie ignoranckiego podejścia do badań psychologicznych, rzucają głęboki cień na wszystkie stanowiska Łukasza Sakowskiego odnośnie efektów tranzycji medycznej – nawet gdyby nastolatki mówiły, że jest lepiej, to przecież to tylko deklaracje.

Jako osoby transpłciowe jesteśmy często pozbawione głosu i możliwości wypowiadania się o naszej własnej opiece zdrowotnej – zostawia się nam rzewne historie, a specjalistyczne tematy oddaje się osobom cispłciowym. Ta prawidłowość nigdy nie była chyba aż tak jaskrawa jak w przypadku opublikowania tekstu zagorzałego aktywisty antytrans, którego aktywność publiczna nie odróżnia się w żadnej mierze od działań osób zaangażowanych w prawicową nagonkę przeciwko „ideologii LGBT”. Łukasz Sakowski być może sam nie widzi tej różnicy, skoro pisuje w powiązanym z Ordo Iuris „Magazynie Kontra”, udzielał wywiadów dla Tygodnika TVP (jeszcze za poprzedniej władzy)¹¹³ czy pojawia się w programach wydarzeń katolickich kawiarni tuż obok księdza Oko¹¹⁴.

Podsumowanie

Według badania IPSOS z 2023 r. tylko 6% Polek i Polaków zna osobiście jakąś osobę transpłciową¹¹⁵. Oznacza to, że dla pozostałych 94% transpłciowość jest zjawiskiem znanym wyłącznie z mediów: telewizji, Internetu, czasopism. W sytuacji tak ekstremalnej dysproporcji wiedzy odpowiedzialność mediów w kwestii właściwego i etycznego traktowania transpłciowości jest ogromna – nieprzemyślany, nierzetelny, oparty na uprzedzeniach artykuł może zupełnie realnie zaowocować tym, że wahający się rodzic transpłciowego dziecka uzna, że jednak to wszystko wymysł.

Dla wielu osób przyglądających się debatom wokół transpłciowości z zewnątrz mogą wydawać się one sporem abstrakcyjnym, kwestią dla specjalistów, wojną kulturową – dla nas jako osób trans jest to kwestia materialna. Artykuł przepuszczony przez nieuwagę (jak chcemy wierzyć) któregoś z redaktorów zniknie w świadomości dziennikarzy w potoku bieżączki, ale dla trudnej do oszacowania liczby transpłciowych dzieci może nieść ze sobą wieloletnie negatywne konsekwencje.

Powyższą analizę tekstu Sakowskiego i Tworek wysłałyśmy w formie przed korektą do redakcji „Polityki” w czwartek rano. Mamy gorącą nadzieję, że dział naukowy, po zapoznaniu się ze skalą manipulacji i pseudonaukowych stwierdzeń obecnych w artykule, podejmie decyzję o sprostowaniu i publikacji artykułu faktycznie rzetelnego oraz uzupełnionego o perspektywy samych osób transpłciowych – kompletnie nieobecnych w samym tekście.