Niebinarność

Temat niebinarności jest bardzo często trudny do zrozumienia, nie tylko dla osób spoza środowiska, ale także dla wielu osób transpłciowych. Bywa, że osoby wpadają w pewnien model binarnej transpłciowości jako jedynej dostępnej możliwości - takie osoby często potem nie mogą się odnaleźć i czuć ze sobą dobrze, a nigdy o niebinarności nie słyszały. Dlatego właśnie ten temat jest tak ważny.

Co oznacza "non-binary"?

Niebinarność (w skrócie nb lub enby) ma tak naprawdę dwa znaczenia. Pierwsze, bardziej rozległe, to parasolka dla identyfikacji, które nie mieszczą się w podziale na dwie kategorie (binarnym): kobieta/mężczyzna. Mowa o identyfikacjach takich jak genderfluid czy agender. Drugie znaczenie - niebinarność jako konkretna identyfikacja, polegająca na tym, że dana osoba nie określa się ani jako mężczyzna ani jako kobieta, jednak (w odróżnieniu od osoby agender) posiada poczucie płci. Jeżeli patrzylibyśmy na płeć tak jak na kolory to: kobiety byłyby np. czerwonym, mężczyźni niebieskim, a osoby niebinarne w różnych punktach spektrum pomiędzy, np. żółtym czy zielonym.

Przynależność do środowiska

Jako że termin "transpłciowość" obejmuje wszelkie osoby, których tożsamość nie pokrywa się z nadaną, a w Polsce każde dziecko po narodzeniu ma przydzielaną jedną z dwóch binarnych płci, z definicji więc osoby niebinarne są osobami tranpłciowymi.

W ostatnim czasie pojawia się natomiast znaczna liczba osób które określają się jako osoby niebinarne, ale już nie transpłciowe. Z tego powodu, aby nikogo nie urazić, wiele stron i tekstów pisze używa określenia "osoby transpłciowe oraz niebinarne". Niezależnie od tego, wszelkie osoby niebinarne są w społeczności osób transpłciowych mile widziane.

Nauka i kultura

W Polsce badania na temat różnorodności płciowej dopiero od niedawna pojawiają się w głównym nurcie akademickim, dlatego też niewiele jest publikacji w j. polskim. Niewiele wiadomo też na temat uwarunkowań biologicznych, jednak co nieco udało się już ustalić.

Przede wszystkim wiemy, że niebinarność nie pojawiła się nagle w XXI wieku. Wzmianki o niebinarnych tożsamościach znajdziemy na przestrzeni historii i różnych kultur, np.:

• Sulawesi, Indonezja - rozpoznają właściwie 5 płci (kobiety, mężczyźni, calalai, calabai, bissu);
• Hijras, Indie - hijra czyli "trzecia płeć", dosyć spory filar historii Indii;
• Muxes - w Meksyku;
• Two-spirit - natywni mieszkańcy Ameryki.

Tak naprawdę o niebinarności, oraz w ogóle o osobach niecishetnormatywnych w naszej historii i kulturze jest mnóstwo wmianek, przez wiele dekad jednak historycy woleli je ignorować lub interpretować zgodnie ze swoimi przekonaniami. Spotykamy ją pod różnymi nazwami w różnych regionach świata, co daje podstawę do badań na temat biologicznego uwarunkowania niebinarnej identyfikacji.

Płeć, zarówno w rozumeniu tożsamości (ang. gender), jak i biologii (ang. sex) rozpościera się na spektrum. Nawet na tak bazowym poziomie jak chromosomy spotykamy w naturze liczne odstępstwa od szkolnej regułki dzielącej ludzi na "XY" bądź "XX". Binarny podział funkcjonuje w kulturze od długiego czasu... ale nie funkcjonował od zawsze. Sporo aspektów społecznych, które przyjmujemy za pewnik to po prostu umowne kategorie i przyporządkowania.

Dysforia

Wśród osób niebinarnch są zarówno osoby które odczuwają w różnym stopniu dysforię różnego typu, jak i te, które jej nie odczuwają. Jeśli ją odczuwają, to nie różni się ona specjalnie od dysforii osób binarnych transpłciowych. Tak samo jak np. osoba transmęska może odczuwać dyskomfort, kiedy traktuje się ją jak kobietę, tak osoba niebinarna może odczuwać dyskomfort, kiedy traktuje się ją jako osobę o jednej z binarnych płci. Osoby niebinarne mogą podejmować się tranzycji, również medycznej, jednak nie muszą tego robić. Wszystko zależy od indywidualnych potrzeb, natomiast ich tranzycja może, ale absolutnie nie musi mieć na celu osiągnięcia androgynicznego wyglądu/ekspresji.

Ekspresja

Ekspresja płciowa nie jest tym samym co identyfikacja płciowa i dotyczy to każdego, nie tylko osób niebinarnych. Choć nadal wiele osób oburza łamanie przyjętych społecznie konwencji, nie ma czegoś takiego jak "prawidłowa" ekspresja. Jako społeczeństwo kulturowo przypisaliśmy różne stroje, kolory czy zachowania (a nawet cechy osobowości) do binarnych płci. Kobiety są delikatne, piękne, noszą sukienki i się malują. Mężczyźni są twardzi, interesują się motoryzacją, noszą brody. Kwestia kluczowa - to wszystko jest umowne. Są pewne biologiczne podwaliny do konkretnych zachowań, jednak znaczna większość wynika z tego, co sami sobie ustaliliśmy lata temu. W starożytnym Egipcie malowali się panowie. W renesansie malowali się właściwie wszyscy. To panowie najpierw nosili obcasy i peruki. Ba, Szkoci do tej pory noszą kilty. Każda osoba, czy to cis, czy trans, ma indywidualną ekspresję, która w żaden sposób nie podważa ich identyfikacji. Nie ma czegoś takiego jak "wymogi" odnośnie identyfikowania się jako dana płeć. Na osoby niebinarne jest nakładana spora presja odnośnie właśnie ekspresji.

Wykluczenie

Znaczna część społeczności LGBT+ nie akceptuje ani nie toleruje identyfikacji niebinarnych. Porównuje się osoby nb do osób binarnie transpłciowych, naciskając na passing, twierdząc, że bez medycznej tranzycji nie jest się "prawdziwie" trans. Oczywiście jest również presja ze strony społeczeństwa, osób cis. Główne zarzuty to: zmyślanie sobie identyfikacji (żeby czuć się wyjątkowym), młody wiek, zagubienie, brak "dowodu" na bycie trans oraz ekspresja niespełniająca oczekiwań innych osób. Język polski nie jest zbyt przyjazny dla osób niebinarnych. Choć istniają historyczne podwaliny do form neutralnych, współcześnie są w dużym stopniu zapomniane i dużo osób widząc formy neutralne uznaje je za błędy. Na szczęście językiem neutralnym posługuje się coraz większa ilość osób i cały czas się rozwija. Pomoc i dokumentację tego rozwoju stanowi projekt zaimki.pl.

Podsumowanie

Niebinarność jest faktyczną identyfikacją płciową, funkcjonującą wśród ludzi od tysięcy lat. Zmieniały się jej nazwy, podobnie jak zmieniało się społeczeństwo, które - w porównaniu do czasów przed naszą erą czy rejonów nieskoncentrowanych wokół Europy - stało się o wiele bardziej konserwatywne. Osoby niebinarne mogą doświadczać dysforii płciowej w różnym natężeniu. Osoby niebinarne mogą przejść tranzycję w dowolnej formie w dowolnym stopniu, również medyczną. Osoby niebinarne w różnym stopniu cieszą się uznaniem prawnym w wielu miejscach na świecie, m.in. w Australii, Kanadzie czy częściowo w Wielkiej Brytanii¹. Osoby niebinarne mogą mieć ekspresję męską, żeńską, mieszaną lub jakąkolwiek inną. Zarówno biologia jak i środowisko pełnią ważną rolę w kształtowaniu się tożsamości płciowej każdego człowieka.

Zastrzeżenia o autorstwie

Przydatne linki

1. A Guide to Genderqueer, Non-Binary, and Genderfluid Identity
2. Understanding Non-Binary People: How to Be Respectful and Supportive
3. What Does It Mean to Identify as Nonbinary?
4. Non-binary people
5. What does it mean to be non-binary?
6. Between the (Gender) Lines: the Science of Transgender Identity
7. It’s not in your head: the history and science of gender fluidity